Dna moczanowa kiedyś była nazywana chorobą bogaczy, chorobą królów, skazą moczanową lub podagrą. W głównej mierze wynika z dwóch przyczyn, na które składa się nadmierna produkcja kwasu moczowego przez organizm lub trudność z wydalaniem go na zewnątrz.

Dna moczanowa to choroba zapalna polegająca na odkładaniu się nadmiernej ilości kwasu moczowego w postaci kryształów moczanu sodu. W miejscach tych dochodzi do powstania stanów zapalnych, które obejmują tkanki miękkie, stawy i nerki. Kryształy moczanowe mogą odkładać się w postaci tzw. guzków dnawych. Moczany krystalizują po przekroczeniu 6,5 mg/dl kwasu moczowego w krwi. Dlatego systematyczne badanie poziomu kwasu moczowego można uznać za badanie przesiewowe. W przypadku, gdy często pojawia się podwyższony jego poziom należy go skutecznie obniżać, aby nie doprowadzać do powstania kryształów moczanowych.

Obecnie problem ten dotyczy około 1% populacji w krajach uprzemysłowionych. Głównie pojawia się wśród mężczyzn po 40 roku życia. Kobiety do momentu menopauzy są przed nią chronione przez hormony żeńskie estrogeny. W Polsce na dnę moczanową cierpi 5-28 na 1000 mężczyzn i 1-6 na 1000 kobiet.

Przyczyny
Możemy wyróżnić pięć głównych przyczyn: wrodzone predyspozycje, niezdrowy styl życia, niewłaściwa dieta, stosowanie diuretyków pętlowych oraz choroby współistniejące np. niewydolność nerek, choroby układu krążenia, nadciśnienie tętnicze. Jednak w każdym przypadku duży wpływ na rozwój tej choroby mamy sami poprzez właściwy styl życia i odpowiedni sposób odżywiania. Nadmiar kwasu moczowego (hiperurykemia) może sie pojawić na skutek zaburzenia metabolizowania związków prekursorowych kwasu moczowego jakim są puryny oraz w wyniku niewydolności nerek. Może również wynikać z zaburzeń genetycznych związanych z enzymopatią purynogenezy, ze zwiększoną aktywnością reduktazy glutationu erytrocytów, chorych na białaczkę, niedokrwistością hemolityczną, łuszczycą. Również przy niesprawnych nerkach np. z defektem cewy nerkowej może dochodzić do gromadzenia się kwasu moczowego.

Objawy
Początkowa faza, która może trwać nawet kilka lat nie występują żadne objawy. W kolejnej fazie pojawiają się ostre napady dny moczanowej, które często powstają w wyniku pojawienia się dodatkowych czynników jakimi są: wyziębienie organizmu, nadmierne spożycie alkoholu, nadmierne spożycie produktów z wysoką zawartością puryn, stresu, nadmiernego wysiłku fizycznego, głodówki. Ostry stan pojawia się zwykle w nocy, dlatego że kwas moczowy najczęściej krystalizuje. W przypadku częstego dochodzenia do stanów zapalnych może dojść do powstania guzków dnawych.

Czynniki ryzyka
Do czynników niemodyfikowalnych należą wiek i płeć. Najczęściej chorują mężczyźni po 40 roku życia. Pozostałe czynniki są modyfikowalne i należą do nich: dieta wysokobiałkowa, dieta wysokopurynowa, alkohol, szczególnie piwo, nadmierne stosowanie leków (aspiryna, diuretyki pętlowe, cytostatki), otyłość, dyslipidemia, wysokie ciśnienie.

Diagnostyka
Złotym standardem w diagnostyce dny moczanowej jest stwierdzenie obecności kryształów moczanu monosodowego w płynie stawowym (pobranym ze stawu objętego zapaleniem) lub w złogach tworzących guzki dnawe z użyciem spolaryzowanego mikroskopu świetlnego.

Po rozpoznaniu dny moczanowej powinno się u pacjenta ocenić funkcje nerek oraz oszacować czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Badania wskazane w diagnostyce i po rozpoznaniu dny moczanowej:

• stężenie kwasu moczowego w surowicy
• morfologia
• proteinogram
• kreatynina
• eGFR
• stężenie glukozy na czczo
• lipidogram
• TSH
• mocz – badanie ogólne i osad moczu
• dobowe wydalanie kwasu moczowego z moczem

Wytyczne w przypadku stanu zapalnego
W czasie ataku dny moczanowej należy przyjmować leki zmniejszające stan zapalny, uśmierzający ból jak również zmniejszające kwas moczowy w krwi. Czas ten trwa około kilku dni. W tym czasie należy stosować dietę bardzo nisko białkową opierającą się głównie na produktach zbożowych, owocach, warzywach, mleku i produktach mlecznych. Zalecana jest dieta wegetariańska, a nawet wegańska. Bolące miejsce można okładać woreczkiem z lodem.

Wytyczne żywieniowe w okresie między napadami

W okresie międzynapadowym oraz w dnie przewlekłej celem postępowania jest zapobieganie kolejnym napadom. W diecie dozwolone są chude mleko i produkty mleczne, jaja, owoce, warzywa, ryż i produkty zbożowe. Szczególnie mleko i produkty mleczne wpływają na niższy poziom kwasu moczowego. Cukier i miód są dozwolone w diecie, ale ich ciągłe stosowanie w nadmiarze może spowodować zmniejszenie wydalania kwasu moczowego. Dozwolone jest chude mięso, ale powinno być ono gotowane w wodzie. Stosowanie mięsa i produktów mięsnych w godzinach do 15:00, jest mniej szkodliwe niż po 15:00. Jednak po 15:00 należy pamiętać o piciu wystarczającej ilości wody. Dzięki temu można uniknąć nadmiernego kumulowania się puryn powstających z mięsa wieczorem i w nocy. Pamiętajmy, że ataki występują głównie w nocy. Do picia można stosować wodę z cytryną, herbaty ziołowe, owocowe, kawy zbożowe. Należy zadbać o odpowiednią ilość witaminy C, która obniża hiperurykemię. Zalecane są również nasiona strączkowe pomimo ich wysokiej ilości puryn. Badania wskazują, że ich spożycie nie podwyższa poziomu kwasu moczowego w krwi. W diecie należy uważać na duże ilości tłuszczu, ponieważ może to hamować wydalanie kwasu moczowego. Dieta powinna być oparta na produktach zbożowych pełnoziarnistych, powodują one obniżenie kwasu moczowego w krwi. Oczywiście podstawą powinno być odpowiednie nawodnienie. Osoby z dną moczanową powinny pić minimum 2 l wody dziennie, a w przypadku dodatkowego występowania kamicy nerkowej 3 l, z czego 1 l wieczorem przed snem.

Należy w diecie unikać napoi słodzonych fruktozą oraz soków owocowych. W badaniach udowodniono korelację pomiędzy ilością spożywanej fruktozy i zapadalnością na dnę moczanową. Jednak do picia powinno się wyeliminować kawę i herbatę. Należy unikać produktów wysokopurynowych do których należą: sosy na wywarach mięsnych, zupy na wywarach mięsnych, podroby, mięso czerwone. Do produktów wysokopurynowych należą również strączki, ale one nie powodują hiperurykemii.

Osoba z dną moczanową powinna unikać stresu, nadmiernego wychłodzenia, alkoholu, nadmiernego wysiłku fizycznego oraz diet poniżej 1200 kcal.

Alkohol i dna moczanowa
Piwo zawiera duże ilości guanozyny, która wpływa na przyswajalność puryn. Natomiast w czasie picia alkoholu następuje zwiększona degradacja nukleotydów purynowych oraz hamowanie nerkowego wydalania moczanu. W skutek tych reakcji następuje wzrost kwasu moczowego we krwi.

Zalecenia żywieniowe:

1. Ilość posiłków 4-5
2. Ostatni posiłek nie powinien być spożywany później niż 2-4 h przed snem
3. Pij wodę
   • około 2,0 l dziennie
   • po 15:00 wypij około 1 l wody
4. Ogranicz w diecie
   • produkty mięsne,
   • podroby,
   • sosy na wywarach mięsnych lub rybnych
   • zupy na wywarach mięsnych lub rybnych
   • produkty bogate we fruktozę, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop kukurydziany
   • cukry proste (słodycze, ciasta)
   • produkty z dużą ilością soli
5. Spożywaj owoce 200-300 g dziennie, szczególnie ważne są wiśnie i czereśnie
6. Spożywaj warzywa min. 400 g dziennie
7. Spożywaj dania obfitujące w mleko i produkty mleczne
8. Zrezygnuj z palenia tytoniu, picia alkoholu
9. Ogranicz produkty smażone i wysoko przetworzone
10. W przypadku nadwagi i otyłości zredukuj masę ciała
11. Zadbaj o odpowiednią ilość aktywności fizycznej